Sağlık, insanlığın en temel ve vazgeçilmez ihtiyacıdır.  Sağlıklı bir yaşam sürdürme arzusu, bireylerin yanı sıra toplumların da öncelikli hedefleri arasında yer alır. Ancak günümüzde, özellikle internet ve sosyal medya kullanımının yaygınlaşmasıyla birlikte, sağlık alanında doğru bilgiye ulaşmak giderek zorlaşıyor.  

Doğru olmayan, yanıltıcı hatta zararlı sağlık bilgileri, hızla yayılarak bir "infodemi" yani bilgi salgını oluşturuyor. Bu infodemi, bireylerin sağlıklarını tehlikeye atmasının yanı sıra, toplum sağlığı ve sağlık sistemleri üzerinde de ciddi olumsuz etkilere yol açabiliyor.

İnfodemi, özellikle beklenmedik ve hızla gelişen sağlık krizleri sırasında daha da belirgin hale geliyor. COVID-19 pandemisi, infodeminin yıkıcı etkilerini tüm dünyaya gösteren çarpıcı bir örnek oldu.  Pandeminin ilk günlerinden itibaren, virüsün kökeni, bulaşma yolları, tedavisi ve korunma yöntemleri hakkında sayısız yanlış bilgi internette yayıldı.  

Bu yanlış bilgiler, insanların paniğe kapılmasına, etkisiz ve hatta zararlı tedavi yöntemlerine başvurmasına ve bilimsel olarak kanıtlanmış önlemleri uygulamaktan kaçınmasına neden oldu.  Aşı karşıtlığı gibi akımların güçlenmesi de infodeminin bir sonucu olarak görülebilir.

İnfodeminin temel nedenlerinden biri, bilgiye kolay ve hızlı erişim imkanı sunan internet ve sosyal medyanın kontrolsüz kullanımıdır. Herkesin bilgi üretip paylaşabildiği bu platformlarda, doğru bilgiyi yanlış bilgiden ayırmak giderek zorlaşıyor.  Üstelik, tıklanma ve paylaşım sayılarını artırmak amacıyla sansasyonel ve duygusal içerikler üreten "tık tuzağı" siteler ve hesaplar, infodeminin yayılmasında önemli rol oynuyor.  Bilgi kirliliği, insanların güvenilir kaynakları tespit etmesini ve doğru bilgiye ulaşmasını engelliyor.

İnfodemi ile nasıl başa çıkılır?

İnfodemiyle mücadele, bireysel ve toplumsal düzeyde çok yönlü bir yaklaşım gerektiriyor.  Bireyler olarak, karşılaştığımız sağlık bilgilerini sorgulamalı, kaynaklarını kontrol etmeli ve güvenilir olmayan kaynaklardan gelen bilgileri paylaşmaktan kaçınmalıyız.  Sağlık Bakanlığı, Dünya Sağlık Örgütü gibi resmi kurumların ve bilimsel derneklerin web siteleri ve yayınları, doğru ve güvenilir sağlık bilgisi edinmek için başvurulabilecek önemli kaynaklardır.  Ayrıca, medya okuryazarlığı becerilerimizi geliştirerek, bilgiyi eleştirel bir şekilde değerlendirmeyi ve manipülasyona karşı dirençli olmayı öğrenmeliyiz.

Toplumsal düzeyde ise, infodemiyle mücadele için eğitim ve bilinçlendirme çalışmaları büyük önem taşıyor.  Okullarda, medya okuryazarlığı eğitimlerine daha fazla ağırlık verilmeli ve bireylere eleştirel düşünme becerileri kazandırılmalıdır.  Ayrıca, sağlık alanında çalışan profesyonellerin, doğru bilgiyi halka ulaştırma konusunda aktif rol almaları sağlanmalıdır.  Sosyal medya platformları da, yanlış bilgi yayılımını engellemek için daha etkin önlemler almalı ve kullanıcıları bilinçlendirmelidir.  Hükümetler ve ilgili kurumlar, infodemiyle mücadele için gerekli yasal düzenlemeleri yapmalı ve  yanlış bilgi yayılımını cezalandıran yaptırımlar getirmelidir.

İnfodemi, günümüzde sağlık alanında karşı karşıya olduğumuz en önemli tehditlerden biridir. Yanlış bilgi, bireylerin sağlıklarını riske atmasının yanı sıra, toplumsal güven ve istikrarı da zedeler.  İnfodemiyle mücadele,  bireylerin, sağlık profesyonellerinin,  medya kuruluşlarının, sosyal medya platformlarının ve hükümetlerin ortak sorumluluğudur.  

Doğru bilgiye erişim, sağlıklı bir toplumun temel taşıdır.  Bu nedenle, infodemiyle mücadele ederek, sağlıklı ve bilinçli bir toplum inşa etmek için hep birlikte çalışmalıyız.  Bilgi kirliliğine karşı eleştirel düşünme ve doğru bilgiye ulaşma becerilerimizi geliştirerek, hem kendi sağlığımızı hem de toplum sağlığını koruyabiliriz.

Teknoloji platformları nasıl yanıt verdi?

Sosyal medya şirketleri için, infodemi akut bir zorluk teşkil ediyor. Ortaya çıkan bir krizin belirsizliği ortasında, kullanıcılarının doğru bilgileri ortaya çıkarıp inceleyebilecekleri bir alan sağlamaları gerekiyor; bu da yanlış bilgilerin paylaşılmasına ve tartışılmasına izin vermeyi gerektiriyor. Yine de bilinen yanlış bilgilerin kasıtlı olarak yayılmasını önlemeleri gerekiyor. Rus trollerinden partizan siyasi operatörlere ve tıbbi dolandırıcılara kadar, krizden siyasi ve finansal amaçlar için yararlanmaya çalışan kötü aktörlerden eksiklik yok.

İyi haber şu ki, büyük platformlar en azından harekete geçiyor. Platformlar, COVID-19 ile ilgili yanlış bilgileri durdurmak için daha katı politikalar uyguladı ve daha güçlü eylemlerde bulundu, örneğin siyasi yanlış bilgilere karşı yaptıklarından daha fazla. En önemlisi:

• Facebook, krizi istismar etmeye çalışan reklamları yasaklamak (örneğin tıbbi ürünleri satmak için yanlış bilgi kullanmak), kullanıcıları COVID-19 hakkında yetkili bilgilere yönlendiren afişler eklemek, koronavirüs hakkındaki yanlış bilgilere etiket eklemek için harici gerçeklik kontrolleri kullanmak ve kullanıcıların sağlık yetkililerinden gelen güncellemeleri bulabilecekleri bir "merkez" oluşturmak dahil olmak üzere bir dizi önlem aldı.
• Twitter, "güvenlik politikasını" güncelleyerek ve zarar tanımını genişleterek, "insanları COVID-19 bulaştırma açısından daha yüksek riske sokabilecek" tweetleri yasaklayacağını ileri sürdü. Örneğin, uzmanların önerilerini reddederek, etkisiz veya zararlı tedavileri savunarak, virüs hakkındaki bilimsel gerçekleri reddederek veya "insanları harekete geçmeye teşvik eden ve yaygın paniğe neden olan" doğrulanmamış iddiaları yayarak bu tweetler yasaklanabilir. Platform ayrıca koronavirüsle ilgili "yetkili seslerin" içeriklerini doğrulamak ve tanıtmak için yeni prosedürler uyguladı.

COVID-19 sırasında anlamlandırma ve sansür!

COVID-19 salgını gibi akut bir kriz sırasında, insanlar bu kısıtlayıcı politikaları daha fazla kabul edebilir, ancak platformların bugün uyguladığı "acil durum yetkilerinin" salgının ötesinde de devam edebileceği konusunda uyarmak önemlidir. Bu politikaları şimdi eleştirmemiz ve yenilenen bir ilgi olmadan başka zamanlara ve bağlamlara taşınmamaları hayati önem taşımaktadır.

Öncelikle, belirli içeriklerin devlet ve platform sansürü, hem bilgi aktarımı hem de olayın psikolojik etkileriyle başa çıkma açısından hayati önem taşıyan kolektif anlamlandırma sürecini zayıflatabilir. Çin hükümetinin yanlış bilgi olarak gördüğü şeyleri paylaşan sosyal medya kullanıcılarını cezalandıran "sosyal kredi" politikalarını düşünün. Bu politikalar söylentilerin yayılmasını sınırlayabilir ancak muhtemelen konuşmayı da kısıtlayarak hükümeti eleştiren doğru bilgi ve içeriklerin yayılmasını azaltır.

Bilgi paylaşımı, kriz olaylarına karşı doğuştan gelen bir insan tepkisidir. Sosyal medya platformları, insanların bir araya gelip benzeri görülmemiş ölçeklerde ve yeni yollarla bilgi paylaşmasını sağlar. Sadece birkaç yıl içinde, bu platformlar kriz müdahalesinin kritik altyapısının bir parçası haline geldi.

Afet sosyolojisi araştırmacıları, kriz olayları sırasında insan davranışının genellikle toplum yanlısı olduğunu hatırlatıyor ve son çalışmalar, insanların sosyal medya platformlarını fedakarca kullandığını belgeliyor; örneğin, kritik bilgileri bulmak ve paylaşmak ve gönüllü çabaları organize etmek için. Bu platformlar ayrıca, insanların olayı anlamlandırmak ve psikolojik ve sosyal etkileriyle başa çıkmak için bir araya geldiği bir yer haline geldi.

Dr. Murat BALABAN tarafından hazırlanan SAĞLIK GERÇEKLERİ kitabının bir bölümü olan bu makale, okuyuculara sağlık alanında bilgi kirliliği çağında gerçeği kurgudan ayırma konusunda rehberlik etmeyi amaçlamaktadır. Medikal istihbarat perspektifini kullanarak, sağlık iddialarının nasıl değerlendirileceğini ve güvenilir bilgilere nasıl ulaşılacağı konusunda farkındalık yaratma hedeflenmiştir.